بالابر چیست ؟

بالابر به ماشینی گفته می شود که برای حمل نفر و یا بار از آن در شرایط مختلف استفاده می شود و علی رقم تصور عموم مردم، با جرثقیل ها و لیفتراک ها و آسانسورها تفاوت دارد. بالابر ها انواع و مکانیزم های مختلفی دارند که در زیر به آن ها اشاره خواهیم نمود.
دسته بندی بالابرها بر اساس قابلیت حرکتی آنها
۱- بالابرهای ثابت (Fixed Platforms): از بالابرهای ثابت برای جابجایی بار در محل های مختلف استفاده می شود. از بالابر ثابت به عنوان بالابرهای پارکینگی خودروبر، بالابرهای صنعتی در کارخانه ها و انبار ها برای جابجایی مواد اولیه و یا کالا و حتی به عنوان بالابر مغازه در فروشگاه ها استفاده شود. بالابرهای ثابت می توانند از نوع بالابر آکاردئونی، بالابر با جک عمودی، بالابر مفصلی، بالابرهای کابلی، بالابر های زنجیری و یا ترکیبی از انواع آن باشند. با اضافه کردن اتاقک، حفاظ و سیستم های ایمنی از بالابرهای ثابت به عنوان بالابر نفری هم استفاده می شود. گاها در مواردی که آسانسور نمی تواند نصب شود و یا ظرفیت و هزینه آن اجازه نمی دهد از بالابرهای ثابت استفاده می شود. در این میان بالابرهای هیدرولیکی ثابت با مکانیزم قیچی (آکاردئونی) ایمن ترین آنها و بالابرهای کابلی به دلیل احتمال قطع کابل، خارج شدن از قرقره وینچ و یا گیر کردن اشیا و اندام بدن میان کابل و وینج، خطر آفرین ترین آنها به حساب می آید. چهار دسته اصلی بالابرهای ثابت عبارتند از:
الف) بالابرهای ثابت آکاردئونی (Fixed Scissor Lifts): بازوهای قیچی مانند توسط جک هیدرولیک از یکدیگر باز شده و ارتفاع مورد نیاز تامین می شود. این بالابرها فقط به صورت عمودی باز شده و بیشترین ایمنی را در میان انواع بالابر دارند. همچنین در تناژ های بالا تا که هیچ یک از مکانیزم های دیگر جوابگو نیست از بالابرهای قیچی می توان استفاده نمود. به این بالابرها گاها میز هیدرولیکی نیز گفته می شود و در مواردی می توان آن ها را روی ریل قرار داد تا در یک راستای خاص جابجا شوند.
ب) بالابرهای جک مستقیم: در این بالابرها جک هیدرولیک مستقیما زیر میز بار متصل می شود و آن را به سمت بالا حرکت می دهد. از نطر ایمنی و ظرفیت پس از بالابرهای آکاردئونی قرار میگیرد. این بالابر ها در مغازه ها و فروشگاه ها برای حمل بار به طبقات استفاده می شود. چنانچه نفر نیز بخواهد از این بالابرها استفاده کند باید کابین ایمن روی آن قرار داده شود که در این صورت به آن آسانسور هیدرولیکی نیز می گویند.
ج) بالابرهای کابلی و یا زنجیری: در این بالابرها یک موتور کابل و یا زنجیر متصل به سکوی بالابر را حرکت می دهد و آن را بالا می برد. از نظر ایمنی این بالابر ها بسیار حادئه آفرین بوده و ظرفیت کمی دارد. این بالابرها باید هر روز تحت بازرسی قرار گیرند تا عملکرد صحیح آن ها ارزیابی و از حادثه جلوگیری شود. از این بالابر ها به هیچ عنوان نباید به عنوان بالابر نفربر استفاده شود.
د) بالابرهای هیدرولیکی-زنجیری یا کابلی: در این نوع بالابر چرخ زنجیر و یا قرقره کابل توسط جک هیدرولیک نیمی از کورس حرکت را طی کرده و نیرو توسط زنجیر یا کابل به میز کار انتقال پیدا می‌کند و کل مسیر را طی می‌نماید. در این صورت نسبت به بالابرهای جک مستقیم بدون زنجیر به جک هیدرولیک با کورس کمتری نیاز است. این بالابرها نیز برای حمل بار بوده و برای جابجایی نفر توصیه نمی شود. هرچند افراد زیادی در ایران از این بالابرهای هیدرولیکی – زنجیری به عنوان بالابر نفری استفاده می کنند در حالی که سیستم های ایمنی آسانسور و بالابر را برای آن پیش بینی نکرده اند.
ه) بالابرهای بوم لیفت ثابت (Static Base Boom Lifts): تنها نوع از بالابر که قادر است علاوه بر دسترسی عمودی، دسترسی افقی نیز ایجاد کند، بالابر بوم لیفت است. بالابرهای بوم لیفت ثابت معمولا ظرفیت کمی دارند و برای حمل نفر استفاده می شوند.
۲- بالابرهای متحرک (Aerial Working Platforms): بالابر های متحرک برای استفاده نفر طراحی شده اند و گاهی به آن بالابر نفر یا Man lift نیز می گویند. این بالابر ها به راحتی جابجا شده و با ایمنی بالا به کاربران اجازه می دهند در ارتفاع های مختلف به نصب و تعمیر و رنگ آمیزی و… بپردازند. بالابرهای متحرک به دو دسته کلی تقسیم می شوند.
الف) بالابرهای سیار با دسترسی عمودی: این نوع بالابرها فقط به صورت عمودی توانایی جابجایی نفر را در ارتقاع داشته و دسترسی افقی ایجاد نمی کنند. متداول ترین این ماشین ها، بالابرهای هیدرولیکی آکاردئونی (قیچی – Scissor Lifts) ، بالابرهای ریلی و بالارب های عمود بر می باشند. این بالابر ها از مکانیزم های حرکتی و بالابری متفاوتی استفاده می کنند که درباره آن توضیح داره خواهد شد.
ب) بالابرهای سیار با دسترسی عمودی و افقی (Boom Lifts): به این نوع از بالابرها اصطلاحا بوم لیفت Boom Lift گفته می شود. این بالابرها علاوه بر حرکت به سمت بالا قادر هستند در افق نیز حرکت کنند بنابراین نیازی نیست دقیقا زیر محل کار ایستاده باشند. بالابرهای بوم لیفت نیز انواع متفاوتی دارند. برخی روی کامیون نصب می شوند و برخی خودشان حرکت می کنند که در باره آن توضیح داده می شود. بالابرهای بوم لیفت از مکانیزم های متفاوتی استفاده می کنند. ساده ترین آن مکانیزم مفصلی است که بازو ها به صورت مفصل مانند با نیروی هیدرولیک حرکت می کنند. بالابرهای مفصلی برای ارتفاع کم مناسب هستند و مکانیزم قدیمی به حساب می آید. نوع دیگر با مکانیزم تلسکوپی کار می کنند که در حقیقت جک های هیدرولیک و زنجیر بازو هایی را که به شکل تلسکوپ داخل یکدیگر هستند را به بیرون رانده و دسترسی ایجاد می شود. نوع سوم و جدید تر و کار آمد تر مکانیزم مفصلی-تلسکوپی است که دارای هر دو نوع بازو می باشد و از نظر قدرت مانور و کار در شرایط سخت و همچنین ابعاد بسته شده دارای مزیت هستند.
دسته بندی و مقایسه بالابرها از نظر نوع مکانیزم بالابری:
۱- بالابر هیدرولیکی: بالابر هایی که نیروی حرکت آن ها برای بالا روی از جک و یونیت هیدرولیک گرفته می شود را بالابر هیدرولیکی گویند. این بالابرها بیشترین ضریب ایمنی را در بین مکانیزم های مختلف دارند. بالابرهای هیدرولیکی می توانند به صورت آکاردیونی، جک مستقیم و بوم لیفت ساخته شوند.
۲- بالابر زنجیری: در این بالابرها بار توسط مکانیزم زنجیر و وینچ، به حرکت در می‌آید که برای ایمنی باید از زنجیرهای دوبل و ترمزهای ضد سقوط استفاده شود. این بالابر ها از نظر ایمنی پایین تر از بالابرهای هیدرولیکی قرار میگیرند زیرا علاوه بر سقوط امکان گیر کردن قسمتی از اندام یا لباس و یا کالا بین وینچ یا زنجیر وجود دارد که در این صورت هم افراد آسیب می بینند و هم بالابر دچار ایراد می شود. بهتر است از این بالابر ها برای نفر استفاده نشود.
۳- بالابر کابلی: در این بالابرها حرکت سکو با استفاده از کابل و وینچ امکان پذیر می شود و برای ایمنی باید از کابل دوبل و ترمز های ضد سقوط استفاده شود. بالابرهای کابلی کمترین ایمنی و بیشترین حادثه را در میان بالابرها داشته و برای حمل نفر حتی با وجود سیستم های ایمنی توصیه نمی شود. برخی از این مدل بالابرها نیز وجود دارد که به عنوان بالابر ساختمانی برای حمل مصالح استفاده می شود.
۴- بالابر هیدرولیکی – زنجیری: این بالابرها ترکیبی از بالابرهای هیدرولیکی و بالابرهای زنجیری هستند. در بوم لیفت های تلسکوپی و یا در بالابرهای ریلی و ستونی از این مکانیزم استفاده می شود. از نظر ایمنی این بالابرها در میان بالابرهای هیدرولیکی و بالابرهای زنجیری قرار می گیرند.
انواع بالابر نفر:
۱- بالابرهای آکاردئونی یا قیچی: این بالابرها جهت تعمیرات، نصب، رنگ آمیزی، بازرسی و… استفاده می شود. بالابرهای قیچی از ۳ متر دسترسی تولید شده و برخی شرکت های بزرگ بین المللی با تکنولوژی بالا قادر به ساخت حد اکثر تا ۳۲ متری آن هستند. مزیت بالابرهای آکاردئونی ظرفیت بالا و سطح وسیع سکوی کاری ان ها می باشد. بنابر این گاهی ۶ نفر می توانند به صورت همزمان در ارتفاع کار کنند. این بالابرها بسته به ارتفاع مورد نظر، ابعاد و قابلیت حرکتی مختلفی دارند. برخی از بالابرهای آکاردئونی سیار (Push around) و برخی به صورت خودکششی (Self propelled) ساخته می شوند. برخی از بالابرهای خودکششی می توانند در ارتفاع نیز حرکت کنند و نیازی به جک های جانبی تثبیت کننده ندارند. برخی از انواع آن هم دارای شنی بوده و برای مکان های صعب العبور مناسب اند. در این بالابرها از انواع موتورهای الکتریکی، دیزلی، بنزینی و حتی هیبریدی استفاده می شود. در میان بالابرهای نفر، بالابرهای آکاردئونی از امنیت بیشتری برخوردار بوده و کمترین تکان را در ارتفاع دارند. نیرو محرکه این بالابر ها می تواند برق تک فاز شهری، باتری، و یا موتورهای دیزلی، بنزینی و هیبریدی باشد. همچنین این بالابرها با پمپ دستی نیز ساخته می شوند که برای پتروشیمی ها و پالایشگاه ها که خطر انفجار وجود دارد مناسب اند.
۲- بالابرهای ستونی: بالابرهای ستونی را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد. هرجند این دسته بندی از نظر سازندگان مختلف ممکن است کمی متفاوت باشد.
الف) بالابرهای ستونی ریلی: این بالابرها که از نوع هلی (Push around) بوده و جنس ریل ها از آلومینیوم است. این بالابرها نسبت به مدل های آکاردئونی سبک تر بوده و جابجایی آن ها راحت تر است. هر چند به دلیل سازه آلومینیومی از ظرفیت و عمر کمتری برخوردار هستند و در ارتفاع بیشتر نوسان دارند. ابعاد بالابرهای آلومینیومی به گونه ای است که برای یک نفر طراحی شده و چندان جنبه صنعتی ندارد. هرچند در کشورهایی مثل ایران و چین مدل های دو ریل و چهار ریل آن نیز وجود دارد که سکوی بزرگتر، نوسان کمتر و ظرفیت بیشتری دارند ولی ابعاد بسته شده بزرگ آنها در مقایسه با انواع آکاردئونی و ظرفیت کم آنها نقطه ضعف بالابرهای ریلی به حساب می آید. بالابرهای تک ریل از ۷ تا ۱۴ متر دسترسی تولید می شوند. نیرو محرکه این بالابر ها می تواند برق تک فاز شهری و یا باتری باشد. همچنین این بالابرها با پمپ دستی نیز ساخته می شوند که برای پتروشیمی ها و پالایشگاه ها که خطر انفجار وجود دارد مناسب اند.
ب) بالابرهای ستونی عمود بر (Vertical Masts): این بالابرها دارای سازه فولادی بوده و بنابراین عمر و ظرفیت آنها از بالابرهای آلومینیومی بیشتر است. برخی از انواع این بالابرها دارای جیب یا فلای بوم که یک بازوی کوچک منتهی به سبد می باشد نیز هستند و می توانند کمی دسترسی جانبی ایجاد نمایند. بالابرهای ستونی عمود بر به صورت خود کششی عرضه می شوند و برخی از آنها در ارتفاع نیز حرکت کرده و نیازی به جک حانبی ندارند. این بالابرها عموما با برق تک فاز شهری و یا باتری کار می کنند.
۳- بوم لیفت های خود کششی: بالابرهای خودکششی بازویی با همان بوم لیفت در مکان هایی استفاده می شوند که به دسترسی افقی نیاز است و یا ارتفاع به قدری زیاد است که بالابرهای آکاردئونی و ستونی پاسخ گو نیست. بالابر های خودکششی دارای یک موتور الکتریکی، دیزلی، بنزینی و یا هیبریدی هستند و می توانند با سرعت کم در محل کار حرکت نمایند. این بالابرها برای جابجایی طولانی مدت نبوده و عموما در سایت های کاری می مانند تا کار به اتمام برسد و یا در کارخانجات، مراکز خرید، فرودگاه ها، مراکز مذهبی و… که نیازی به پیمایش های طولانی نیست از آنها استفاده می شود. برخی از بالابرهای خودکششی بوم لیفت قادرند حتی در ارتفاع نیز روی زمین حرکت کنند و نیازی به جک تثبیت کننده ندارند. البته این به شرطی است که شیب زمین از مقدار مجاز تجاوز نکند. همین امر باعث افزایش سرعت عملکرد این بالابرها در مقایسه با دیگر بالابرها می شود. بوم لیفت های خود کششی به صورت مفصلی-تلسکوپی و تلسکوپی تولید می شوند. مدل های مفصلی-تلسکوپی از قدرت مانور بالاتری برخوردار هستند و تا حد اکثر ۴۳ متر دسترسی تولید شده و قابلیت پل زنی دارند. بالابرهای خودکششی تلسکوپی عموما ارتفاع کاری بالاتری دارند و حد اکثر تا ۶۰ متر دسترسی ایجاد می کنند.
۴- بالابرهای کامیونی (Truck Mounted Platforms): انواع بوم لیفت ها و همچنین بالابرهای آکاردئونی را می توان روی خودرو نصب کرد. این بالابرهای هیدرولیکی نیروی خود را از PTO خودروی حامل دریافت می کنند. بالابرهایی که ارتفاع کمتری دارند را می توان روی وانت نیز نصب کرد که در ایران به بالابر نیسانی معروف شده اند. بسته به وزن خود بالابر و نیز ارتفاع دسترسی آن، خودرو های متفاوتی برای نصب بالابرها مناسب است. انتخاب کامیون باید به گونه ای باشد که هم توانایی حمل بالابر را داشته باشد و هم مانند یک وزنه تعادل برای بالابر عمل نماید. بالابرهای کامیونی از ارتفاع ۷ متر تا ارتفاع ۱۰۰ متر وجود دارند که بلند مرتبه ترین بالابرها به حساب می آیند. ظرفیت بالابرهای کامیونی بوم لیفت از ۲۰۰ کیلوگرم شروع شده و گاهی تا ۱۰۰۰ کیلوگرم نیز می رسد در حالی که بالابرهای آکاردئونی کامیونی تا ظرفیت های بالاتر چندین تنی نیز قابل ساخت هستند. برخی از بالابرهای کامیونی دارای بوم عایق هستند و قادرند به عنوان بالابر خط گرم در شبکه فشار قوی به عملیات بپردازند. از بالابرهای کامیونی در خدمات شهری، صنععت برق، صنعت ساختمان و… برای نصب و نگهداری تجهیزات، رنگ آمیزی، شستشو و… استفاده می شود. همچنین انواع بلند مرتبه این دستگاه به عنوان بالابر آتش نشانی در امداد و نجات کاربرد دارند. بالابرهای آکاردئونی کامیونی نیز به عنوان بالابر فرودگاهی و بالابر دیدبانی و… استفاده می شوند. بالابرهای کامیونی تلسکوپی دارای بازوهایی هستند که مانند دوربین های تلسکوپی قدیمی در داخل هم حرکت می کنند و با باز شدن آن ها سبد جابجا می شود. این بالابرها سرعت کاربری بیشتری دارند و در ارتفاع های بالا از این مکانیزم استفاده می شود. بالابرهای مفصلی تلسکوپی نسل جدید تری هستند. این بالابرها دارای یک بازوی مفصلی و یک بازوی تلسکوپی هستند. همین امر باعث می شود در حالت بسته شده نسبت به مدل های تلسکوپی و یا مفصلی تنها ابعاد کوچک تری داشته باشند. همچنین قدرت مانور بالا تری دارند و قادر به پل زنی هستند. در عوض کار با آن ها نسبت به مدل های تلسکوپی مهارت بیشتری نیاز دارد.
۵- بالابرهای قابل یدک: در مواردی که نیاز به جابجایی بالابرها در مسافت طولانی است از بالابرهای کامیونی استفاده می شود. حال آنکه در بسیاری مواقع نیاز به بالابر دائمی نیست و نصب آن روی خودرو نه تنها کاربری کامیون را تغییر می دهد بلکه از نظر اقتصادی نیز به صرفه نیست. در این حالت بهترین گزینه برای کاربران استفاده از بالابرهای قابل یدک است. این بالابرها هم قادرند در فضای داخلی و خارجی کار کنند و هم نیازی به خودروهای سنگین و کامیون برای یدک کردن آن ها نیست. بالابرهای قابل یدک نیز انواع مختلفی دارند. انواع آکاردئونی این بالابرها برای دسترسی های عمودی و بوم لیفت های قابل یدک برای دسترسی عمودی و افقی استفاده می شود. در ایران گاهی بالابرهای ریلی را نیز یدک می کنند که به دلیل ارتفاع بسته شده زیاد این بالابرها، تعادل خودرو کم شده و از نظر ایمنی توصیه نمی شود. نیرو محرکه بالابرهای یدک کش می تواند برق ۲۲۰ ولت شهری، باتری، موتور دیزلی و بنزینی و یا حتی هیبریدی باشد.
۶- بالابرهای عنکبوتی (Spider Lifts): این بالابرها ویژگی هایی دارند که آنها را از سایر بالابرها جدا می کند. بالابرهای عنکبوتی دارای عرض و ارتفاع بسیار کمی در حالت بسته شده هستند. عموما دارای شنی های لاستیکی هستند و قادرند از شیب و پله بالا بروند و در سطوح شنی و خاکی و گلی حرکت نمایند. همچنین جک های جانبی این بالابرها اجازه می دهد که بالابرهای عنکبوتی بتوانند در سطوح شیب دار خود را تراز نمایند. بنابراین این بالابر ها گزینه مناسبی برای فضاهای داخلی و خارجی به حساب می آیند. این بالابرها تا ارتفاع کاری ۴۲ متر تولید شده و بسته به این ارتفاع با برق تک فاز یا سه فاز، باتری، موتورهای دیزلی و بنرینی و حتی هیبریدی کار میکنند. این بالابرهای نفری از نوع خود محرک بوده و دارای یک موتور هستند که بالابر برای جابجایی روی زمین می تواند از آن استفاده نماید. بالابر های عنکبوتی نیز به صورت تلسکوپی و مفصلی-تلسکوپی تولید می شوند.